Polscy laureaci Nagrody Nobla

Nagroda Nobla – wyróżnienie przyznawane za wybitne osiągnięcia naukowe, literackie lub zasługi dla społeczeństw i ludzkości, ustanowione ostatnią wolą fundatora, szwedzkiego przemysłowca i wynalazcy dynamitu – Alfreda Nobla.

Pierwsza uroczystość wręczenia tej nagrody odbyła się w Królewskiej Akademii Muzycznej w Sztokholmie w 1901, Pokojową Nagrodę Nobla otrzymali wtedy Jean Henri Dunant, założyciel Czerwonego Krzyża i Frédéric Passy. Od 1902 nagrody są wręczane przez króla Szwecji. Uroczystość odbywa się zawsze 10 grudnia.

Laureaci Nagrody Nobla związani z Polską


1.  1903 – fizyka – Maria Skłodowska-Curie – herbu Dołęga (ur. 7 listopada 1867 w Warszawie, zm. 4 lipca 1934 w Passy) – fizyczka i chemiczka, dwukrotna laureatka Nagrody Nobla (1903)za badania nad odkrytym przez Becquerela zjawiskiem promieniotwórczości. Po raz drugi została nagrodzona w 1911 — z chemii, samodzielnie, za odkrycie polonu i radu, wydzielenie czystego radu i badanie właściwości chemicznych pierwiastków promieniotwórczych.

2.  1905 – literatura – Henryk Sienkiewicz Henryk Adam Aleksander Pius Sienkiewicz herbu Oszyk, kryptonim „Litwos”, „Musagetes”, pseudonim „Juliusz Polkowski”, „K. Dobrzyński” (ur. 5 maja 1846 w Woli Okrzejskiej, zm. 15 listopada 1916 w Vevey) – polski nowelista, powieściopisarz i publicysta; laureat Nagrody Nobla za całokształt twórczości, jeden z najpopularniejszych polskich pisarzy przełomu XIX i XX w.
Fragment przemówienia Sienkiewicza wygłoszonego podczas uroczystości wręczenia nagrody do annałów przeszły podniosłe zdania, w których autor – piszący jak wiadomo ku pokrzepieniu serc – mówił:
że zaszczyt ten jest szczególnie cenny dla syna Polski: „Głoszono ją umarłą, a oto jeden z tysiącznych dowodów, że ona żyje!… Głoszono ją niezdolną do myślenia i pracy, a oto dowód, że działa!… Głoszono ją podbitą, a oto nowy dowód, że umie zwyciężać!”

3.  1907 – fizyka – Albert Michelson (ur. 19 grudnia 1852 w Strzelnie, zm. 9 maja 1931 w Pasadenie) – amerykański fizyk pochodzenia polsko-żydowskiego, Nagrod Nobla za konstrukcję interferometru.

4. 1924 – literatura – Władysław Reymont Władysław Stanisław Reymont, właśc. Stanisław Władysław Rejment (ur. 7 maja 1867 w Kobielach Wielkich, zm. 5 grudnia 1925 w Warszawie) – polski pisarz, prozaik i nowelista, jeden z głównych przedstawicieli realizmu z elementami naturalizmu w prozie Młodej Polski. Niewielką część jego spuścizny stanowią wiersze. Nagroda Nobla za czterotomową „epopeję chłopską” Chłopi.

5. 1944 – fizyka – Isidor Isaac Rabi (ur. 29 lipca 1898 w Rymanowie koło Krosna, zm. 11 stycznia 1988 w Nowym Jorku) – amerykański fizyk pochodzenia polsko-żydowskiego, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki za rezonansową metodę obserwacji właściwości magnetycznych jąder atomowych.


6. 1950 – fizjologia lub medycyna – Tadeusz Reichstein (ur. 20 lipca 1897 we Włocławku, zm. 1 sierpnia 1996 w Bazylei) – biochemik polski i szwajcarski, od 1994 r. członek Polskiej Akademii Nauk.

7. 1977 – fizjologia lub medycyna – Andrew Schally (ur. 30 listopada 1926 w Wilnie jako Andrzej Wiktor Schally, syn generała Wojska Polskiego Kazimierza Schally’ego. W Polsce do września 1939. W kolejnych latach mieszkał w Rumunii, Wielkiej Brytanii, Kanadzie. Od 1957 r. w UAA, amerykański biochemik i lekarz pochodzenia polskiego. Nagrodę Nobla otrzymał za odkrycie zjawiska wydzielania hormonów w podwzgórzu mózgu oraz badanie ich budowy i czynności. Wyniki jego badań zapoczątkowały nową dziedzinę nauki: neuroendokrynologię.

8. 1978 – pokojowa – Menachem Begin מנחם בגין (ur. 16 sierpnia 1913 w Brześciu nad Bugiem jako Mieczysław Biegun, zm. 9 marca 1992 w Tel Awiwie) – izraelski polityk, lider podziemnej organizacji militarnej Irgun, działacz syjonistyczny, premier Izraela w latach 1977–1983, pierwszy prawicowy szef rządu izraelskiego w historii państwa – stał na czele osiemnastego i dziewiętnastego rządu Izraela. Żołnierz Armii Andersa.

9. 1978 – literatura – Isaac Bashevis Singer ‏יצחק באַשעוויס זינגער (ur. prawdopodobnie 21 listopada 1902 w Leoncinie, zm. 24 lipca 1991 w Miami) – polski i amerykański pisarz żydowski tworzący głównie w języku jidysz, dziennikarz.

10. 1980 – literatura – Czesław Miłosz (ur. 30 czerwca 1911 w Szetejniach, zm. 14 sierpnia 2004 w Krakowie) – polski poeta, prozaik, eseista, historyk literatury, tłumacz, dyplomata; w latach 1951–1993 na emigracji, do 1960 we Francji, następnie w Stanach Zjednoczonych; w Polsce do 1980 obłożony cenzurą; profesor Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkeley i Uniwersytetu Harvarda; pochowany w Krypcie Zasłużonych na Skałce.

11. 1981 – chemia – Roald Hoffmann (Roald Safran, przybrał nazwisko ojczyma) (ur. 18 lipca 1937 w Złoczowie) – amerykański chemik, pochodzenia polsko-żydowskiego.


12. 1983 – pokojowa – Lech Wałęsa (ur. 29 września 1943 w Popowie) – polski polityk i działacz związkowy, z zawodu elektryk. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej od 22 grudnia 1990 do 22 grudnia 1995, współzałożyciel i pierwszy przewodniczący NSZZ „Solidarność”.

13. 1992 – fizyka – Georges Charpak (ur. 1 sierpnia 1924 w Dąbrowicy, niedaleko Równego, zm. 29 września 2010 w Paryżu) – francuski fizyk pochodzenia polsko-żydowskiego.
„Los był dla mnie wyjątkowo łaskawy, bo ani na chwilę nie straciłem pasji do pracy naukowej. Zapytajcie żony jakiegokolwiek fizyka, a zobaczycie. Każda powie, z jaką to zuchwałą rywalką przyszło jej się zmierzyć. Albo musi skapitulować, albo pogodzić się. Fizyka to najbardziej wymagająca, a czasem najbardziej niszcząca kochanka. Dzień i noc, latem i zimą, rano i wieczorem śledzi cię, ma nad tobą władzę, nagradza cię i wprowadza w stan rozpaczy. Niszczy cię jak najgorsza nerwica natręctw. Ale daje też podniecenie, radość i najwyższe poczucie spełnienia.” – pisał.

14. 1994 – pokojowa – Szimon Peres, שמעון פרס (ur. jako Szymon Perski 2 sierpnia 1923 w Wiszniewie, zm. 28 września 2016 w Tel Awiwie) – izraelski polityk, 9. prezydent państwa Izrael w latach 2007–2014, dwukrotnie premier Izraela – w latach 1984–1986 stał na czele dwudziestego pierwszego, a w latach 1995–1996 dwudziestego szóstego rządu Izraela, dwukrotnie p.o. premiera (w 1977 i 1995), minister w dwunastu rządach, poseł do Knesetu od 1959 do 2007.

15. 1995 – pokojowa – Józef Rotblat (ur. 4 listopada 1908 w Warszawie, zm. 31 sierpnia 2005 w Londynie) – polski fizyk i radiobiolog żydowskiego pochodzenia, współzałożyciel i lider pacyfistycznego ruchu naukowców Pugwash. Współtwórca pierwszej bomby atomowej.
Do historii przeszedł nie tylko jako wybitny fizyk jądrowy, który już na początku 1939 r. obliczył, że możliwe jest skonstruowanie bomby atomowej, ale także jedyny uczony, który opuścił Projekt Manhattan z powodów moralnych. To o nim Michaił Gorbaczow powiedział, że wraz z ruchem Pugwash przyczynił się do zakończenia zimnej wojny.
„Dziwić może mała wiedza o tym uczonym w jego rodzinnym kraju – mimo tego, że w 1946 roku otrzymał paszport brytyjski, Rotblat do końca życia świetnie mówił po polsku i podkreślał, że jest Polakiem, protestował także przeciwko pisaniu jego imienia jako „Joseph”. Podobnie jak Maria Curie-Skłodowska (obywatelka Francji w momencie otrzymywania Nagrody Nobla) powinien być zaliczany w poczet polskich noblistów – niestety, mało które opracowanie wymienia go razem z innymi bardziej znanymi polskimi laureatami.” Czytaj tu.

16. 1996 – pokojowa – Wisława Szymborska właśc. Maria Wisława Anna Szymborska (ur. 2 lipca 1923 na Prowencie, obecnie część Kórnika, zm. 1 lutego 2012 w Krakowie) – polska poetka, eseistka, krytyczka literacka, tłumaczka, felietonistka.

17. 2007 – ekonomia – Leonid Hurwicz (ur. 21 sierpnia 1917 w Moskwie, zm. 24 czerwca 2008 w Minneapolis) – polski i amerykański ekonomista żydowskiego pochodzenia, profesor emeritus Uniwersytetu Minnesota.

Polscy nobliści – Wisława Szymborska i Czesław Miłosz byli gośćmi Warszawskich Dni Literatury. N/z: podczas spotkania na Zamku Królewskim w Warszawie.
PAP/CAF- Andrzej Rybczyński 9.05.97